Buğday Fiyatları

Buğday Fiyatları Nasıl Belirlenir?

Tarım ürünlerinin üretim ve pazarlamasında ürün fiyatları ve fiyatların bağlı olduğu faktörler en önemli konular arasındadır. Tarım ürünlerinin fiyatları; üretimin sürdürülebilirliğini, çiftçilerin gelirlerini, tüketicilerin ise gıda harcamalarını etkiler.

Başat tarım ürünlerinden Buğday temel besin kaynağı olarak stratejik öneme sahip olup, ekmek yapımı için de en uygun ve en ucuz tahıldır. Tanenin ortalama %75’ inden ekonomik değeri daha çok olan un, kalan bölümünden de hayvan yemi elde edilebilmektedir. Temel besin kaynağı olması nedeniyle de stratejik bir ürün olarak hem üretimi hem de fiyatlaması kapsamlı politika ve programlara konu edilir.

Buğday da diğer tarım ürünleri gibi farklı pazarlarda, farklı fiyatlarla el değiştirmektedir. Fiyat analizleri ile kaliteye bağlı fiyat değişmeleri ve hükümet programlarının fiyat üzerindeki etkileri bulunmaktadır. Pazarlarda, satıcı ve alıcılar arasındaki ilişkiler; bir seri fiyat, alım ve satım şartlarının ortaya çıkmasına yol açar ve arz ve talep şartları altında denge fiyatı oluşur. Arz ve talep şartları mevsimlere bağlı olarak değişmekte ve bu da fiyatlara yansımaktadır. Ayrıca, depolama masrafları fiyatları etkilemektedir. Ürünlerin standardizasyonu ve derecelendirmenin tüketicilere sağlayacağı yararlar, ürün kalitesi ile fiyat arasındaki ilişki bulunmaktadır.

Gıda güvenliği ve iklim değişikliği konuları dikkate alınarak buğdayın gıda güvenliği hususunda oynadığı rol ve iklim değişikliğinin olası sonuçları sebebi ile düzenleyici otoriteler de buğday alımları veya fiyat düzenlemeleri yolu ile buğday piyasasında fiyat oluşumunda önemli rol oynamaktadır. Ülkemizde ticaretinde düzenleyici rol Toprak Mahsulleri Ofisi tarafından yerine getirilmektedir.

Serbest rekabetçi piyasa koşulları altında “Buğday” fiyatlarının belirlenmesi için temel unsurlar şu şekilde sayılabilir.

Buğday Fiyatlarını Belirleyen Temel Unsurlar

1. Fiyat değişimleri arz tarafında aşağıdaki faktörlerden etkilenir.

Olağan fiyat eğilimleri: Ülkenin mevcut ekonomik koşulları ile paralel bir fiyat seyri izlenir.

Üretim Maliyeti

• • • • Depolama, hasat döneminden sonra da ürünün tüketilebilmesi için kaynakları kullanarak tüketimin zamanını daha uzuna yayar. Depolama, harcadığı bu kaynaklardan dolayı masraf oluşturur. Depolama beraberinde belirli başlı gereklilikler ortaya çıkarır (ambarlar, soğuk hava depoları, tanklar, silolar vb.).
      • Nakliye de üretim maliyetini etkileyen bir başka etmendir. Nakliye vasıtalarının ucuzluğu, ürünü taşıdığı mesafe ile orantılıdır. Karayolu, demiryolu, denizyolu gibi nakliye yollarının mesafesine bağlı olmayan sabit masraf biçimleri de vardır (yükleme, boşaltma, idari masraflar vb.). Bu sebepten dolayı ürün fiyatlarında nakliye masrafları da etkili olmaktadır.
      • Hem nakliyenin hem de depolamanın ortaya çıkarttığı bu maliyet ise fiyatı yukarı yönlü etkiler.

Mevsimsellik

• • • • Buğdayın hasat sezonu bölgesel değişikliklere bağlı olarak Mayıs-Ağustos ayları arasında değişiklik gösterebilir. Bu aylarda pazardaki arz miktarı fazla olacağından fiyatlar düşme eğilimi gösterebilir.
      • Buğday depolarının boşaltılması gerektiği dönemlerde, hızlı bir stokların eritilmesi gerektiğinden fiyatların düşme eğilimi göstermesi beklenir.

Satışının Yapıldığı Pazar

• • • • Ürünün yetiştirildiği yerlerdeki pazarda satılması fiyatın nispeten düşük olmasını beraberinde getirir.
      • Ürünün yetiştirildiği yerden daha uzak bir konumda satışının olması durumunda nakliye masrafları nedeniyle maliyet artacağından fiyatın yukarı yönlü etkilenmesi beklenir.

Kamu Düzenlemeleri

• • • • Gıda güvenliği ve iklim değişikliği konuları dikkate alınarak buğdayın gıda güvenliği hususunda oynadığı rol ve iklim değişikliğinin olası sonuçları sebebi ile düzenleyici otoriteler de buğday alımları veya fiyat düzenlemeleri yolu ile buğday piyasasında fiyat oluşumunda önemli rol oynamaktadır. Ülkemizde ticaretinde düzenleyici rol Toprak Mahsulleri Ofisi tarafından yerine getirilmektedir.
      • Hasat dönemlerine paralel olarak Toprak Mahsulleri Ofisi tarafından hububat ürünlerinde alım fiyatları açıklanmaktadır. Aynı kapsamda Toprak Mahsulleri Ofisi hasat dönemlerinden sonra ürünlerin tüketim aşamasında satış işlemleri de gerçekleştirerek üreticilere ürün de sağlayabilmektedir.
      • Üretime verilen prim ve destekler ile destekleme alımları fiyatların tüketiciler için azalmasına, üreticiler için maliyetin azaltılmasına yardımcı olur.
      • Ürün tüketim ve ihracat desteği üretim fazlalıklarını eriteceğinden fiyatların düşmesini sınırlandırırken, uluslararası ticaretteki gümrük vergilendirmesi ve diğer ithalat limitleri iç pazardaki arzı yükselteceğinden fiyatların azalmasına ya da yatay kalmasına yol açabilir.
      • Üretim sınırlandırması, üretime prim ya da destek verilmemesi fiyatı etkiler.
      • Buğday gibi temel gıdaların kabul edilebilir seviyeden yukarı hareketini durdurmak amacıyla, kamu tarafından ürünün maksimum seviyesi belirlenerek ve fiyatın yukarı gitmesini sınırlama yoluna gidilebilir.

Üreticilerin Kar Beklentisi

• • • • Üretici gelecekte üründen beklediği kar ile doğru orantılı olarak piyasaya o ürünü arz eder. Buğday ürününün gelecek fiyat beklentileri eğer düşükse, üretici üretmekten uzak durabilir. Arzın azalması ise buğday fiyatlarının yukarı çıkmasına sebep olur.

Fiziki Koşullar

• • • • Buğday, farklı iklim koşullarında yetişebilmesi ile dünyada ve Türkiye’de ilk sırada yer edinmiş, tahıl kategorisinde yer alan bir tarım ürünüdür.
      • Buğday serin iklim şartlarında yetişir. Gelişmenin ilk devrelerinde yüksek sıcaklığa adapte olamaz. Sıcaklık 8-10 derece, nisbi nem %60’ın üstünde olduğu müddetçe buğday gelişimine devam eder. Bununla birlikte gelişme dönemindeki yıllık yağışın 500 mm olduğu ortamda yüksek verim alınır.
      • Bu fiziki koşulların sağlanamadığı meteorolojik koşulların gerçekleşmesi durumlarında buğday arzı azalır. Bu da fiyatların yukarı yönlü hareketine neden olur.
      • Kıtlık ve kuraklık dönemlerinde arzın azalması fiyatların yukarı yönlü hareketini getirir.

Teknolojik Koşullar

• • • • Teknolojik gelişmelerle birlikte üretimde hız kazanılması arzın da artmasını etkiler. Buğday kullanımı üzerine iş geliştiren makineler ve fabrikalar, teknolojik gelişmelerle birlikte daha fazla ürünü daha hızlıca piyasa sunulmasını sağlar. Bu durum pazardaki buğday arzının artmasına, dolayısıyla buğday fiyatlarının düşmesine etki eder.

Üretici Sayısı

• • • • Arz miktarı, üretici sayısının artması ile doğru orantılı şekilde artmaktadır. Bir ürünün üretici sayısının azalması o üründeki arzın azalması, dolayısıyla fiyatın artması ile sonuçlanır.

2. Fiyat değişimleri, talep tarafında ise aşağıdaki faktörlerden etkilenir.

İlgili malın fiyatı

• • • • Buğday ürünün ikame malı olarak mısır, siyez ve kinoa sayılabilir. Yem ve gıda sektöründe buğday yerine kullanılabilecek bu malların fiyatının yükselmesi halinde hayvancılık alanında nispeten ucuz olan buğday olan talebin artması. Bu nedenle belirli bir süre içerisinde buğday fiyatının artması beklenir.

Nüfus artışı

• • • • Demografik dağılım ve nüfus, talebi doğru orantılı etkilemektedir. Nüfus arttıkça (göç, artan doğum oranları vb.), ürünün talebi de artar. Talebin artması ile fiyat yukarı yönlü etkilenir. Nüfusun azalması ile ürüne olan talep de doğru orantılı azalır. Talebin azalması ile fiyat aşağı yönlü etkilenir.

Gelecekteki fiyat beklentileri

• • • • Buğday fiyatının gelecek dönemde artmasının beklenmesi durumunda nispeten ucuz kalacağı düşünülen bugünden talep artışına yol açar. Talep artışında fiyatların yukarı yönlü seyretmesi beklenir.

Ürünün Standartlaştırılmış Olması

• • • • Buğday ürün standartlarının oluşturulması üretim ve fiyat etkinliğini artırır, buna bağlı olarak talebin artmasına neden olur. Aynı arz miktarına ilişkin talep artışı fiyatların yukarı yönlü hareketine yol açar.

Mevsimsellik

• • • • Yılın buğday ihtiyacının arttığı dönemlerde talebin fazla olması ile fiyatlar artma eğilimi gösterir.

TÜRİB ELÜS Piyasasında Buğday Fiyat Oluşumu Nasıl Gerçekleşir?

Buğday, Ticaret Bakanlığının belirlediği ürünlerin kalite kriterlerine göre tasnif edilen sınıflarda işlem görmektedir. Yerli ve ithal ayrımında, Buğday Ekmeklik, Buğday Makarnalık grubu altındaki alt sınıflarda ayrı sıralarda işlem görmektedir. Bu nedenle ürün sınıfına göre kalite kriterleri, teslim noktaları vb. dikkate alınır. Ve alıcılar ve satıcılar emir fiyatlarını bunlara göre belirleyebilirler.

Borsa, çok fiyat sürekli müzayede yöntemine göre ELÜS Piyasası Normal Seansında arz ve talebe göre gerçekleşen işlemler üzerinden miktar ağırlıklı ortalama fiyatlar (AOF) hesaplanır. Ve bu fiyatlar her gün Borsamız internet sitesinde yayımlanan Günlük Bülten’de kamuoyuyla paylaşılır.

ELÜS Piyasası İşlem Sistemine gönderilmiş olan emirlerin sürekli bir şekilde fiyat ve zaman önceliği kurallarına uygun olarak farklı fiyatlardan eşleştirilmesi yöntemine, Çok Fiyat Sürekli Müzayede Yöntemi denir. Bu yöntemde emir sisteme iletildiği anda karşı taraftaki emirler karşılaştırılmaktadır. Ve fiyat ve zaman önceliğine göre işlemler gerçekleşmektedir. Emirlerin işlem görme sıralamasında ilk önce fiyat, fiyatın aynı olması durumunda ise zaman önceliğine bakılmaktadır.

• • Fiyat Önceliği; düşük fiyatlı satış emirlerinin, yüksek fiyatlı satış emirlerinden; yüksek fiyatlı alım emirlerinin, düşük fiyatlı alım emirlerinden önce işlem görmesini sağlayan öncelik kuralıdır.
  • Zaman Önceliği; girilen emirlerde fiyat eşitliği olması halinde, Sisteme zaman açısından daha önce kaydedilen emrin daha önce işlem görmesini sağlayan öncelik kuralıdır.

Türib Borsa bir ürün sırasında (ISIN) bir seansta gerçekleşecek fiyat değişim sınırını (marj) belirleyebilir. Bu durumda bir seansta verilebilecek emirlerin fiyatı bu sınır içerisinde verilmek durumundadır.